طبقه بندی محصولات در اسلام
برندسازی اسلامی
در حدود دهه ۱۹۸۰ بود که ایده‌ای جدید همه جا را فرا گرفت؛ این‌که برندها دارایی هستند و ارزش ویژه ای دارند، و همچنین راهبرد (استراتژی) عملکرد کسب و کار را به پیش می‌برند. متاسفانه علیرغم پتانسیل عظیمی که بازارهای اسلامی عرضه می‌کنند به این موضوع کمتر پرداخته شده است. در اینجا ما سعی نموده ایم ملاحظات و نکات کلیدی برندسازی را که شرکت باید حین اسلامی شدن مد نظر قرار دهد را ارائه دهیم امید است که منبع ارزشمندی از بینش‌ها را برای پژوهش‌های آتی برای فعالان در این حوزه فراهم کنیم.
همراهان گرامی، در این راستا گروه کلید بر آن شد، مجموعه‌ای با عنوان برندسازی اسلامی را ارائه دهد که راهنمای شما در این زمینه باشد. تا پایان این مجموعه با ما همراه باشید.
طبقه‌بندی محصولات در اسلام
عالمان اسلامی محصولات مجاز یا طیبات را در چهار سطح متفاوت طبقه‌بندی کرده‌اند که تحت عنوان سلسله مراتب محصولات در اسلام طبق شکل زیر تشریح می‌شود. این سطوح ضروریات (مایحتاج)، حاجات (نیازها)، کمالات (بهبودها) و افراط‌ها (زیاده‌روی‌ها) هستند که ماهیت آن‌ها حلال است اما ممکن است استفاده از آن‌ها حرام باشد. هر یک از این نیازها صرفاً از دیدگاه تجاری کاربردهای بسیاری دارند. برای مثال، اگر تصویر شرکتی ارتباط نزدیکی با محصولات دسته‌ی افراط داشته باشد، ممکن است نام آن در بازار اسلامی لکه‌دار شود.
شکل (۱) سلسله مراتب محصول در اسلام و کاربردهای آن‌ها برای رویه‌ها و مصرف‌کنندگان
ضروریات یا مایحتاج
مفهوم زنده ماندن در اسلام ورای مفهوم قراردادی بقاء و شامل محافظت از پنج پایه‌ی اصلی زندگی است: ایمان، جسم و روح، ذهن، عزت و ثروت. این محصولات با مقدار حداقلی از غذا و نوشیدنی، پوشاک، حمل و نقل اولیه، دارو و خدمات بهداشتی، سواد، امنیت زندگی شخص، عزت، ثروت و کتاب ارتباط دارند. در نظام اقتصادی اسلامی به این محصولات اولویت داده شده است. وقتی بازار در تولید اندازه‌ی کافی از این محصولات شکست می‌خورد، دولت برای اطمینان از دسترسی همه‌ی شهروندان به آن‌ها پیش‌قدم می‌شود.
حاجات یا نیازها
وظیفه‌ی دولت این است که اطمینان حاصل کند همه‌ی شهروندان به اندازه‌ی کافی ضروریات را به‌دست می‌آورند. با این حال مسئولیت مذهبی خود این افراد این است که در سلسله مراتب به سوی بالا حرکت کنند که به نوبه‌ی خود آن‌ها را قادر می‌سازد برای راحتی خودشان کیفیت بهتر یا مقادیر بیشتری، به علاوه‌ی دیگر لوازمی که زندگی را آسان‌تر می‌کنند، به دست بیاورند. مثال‌هایی از محصولات این سطح شامل غذای بهتر، لباس بهتر، خانه‌ی بزرگتر، اسباب خانه، آب بسته‌بندی به جای آب شیر، حمل و نقل عمومی مناسب، حرفه و تحصیلات بالاتر، انواع کتاب و خدمات مشاوره‌ای است.
کمالات یا بهبودها
سطح سوم از سلسله مراتب محصول در اسلام شامل رضایت از پنج اصل زندگی در مرتبه‌ای بالاتر است، مثل مالکیت خانه‌ای زیبا در منطقه‌ای سطح بالا، حمل و نقل شخصی، یا مدارس گران قیمت برای فرزندان.
اگرچه مسلمان معتقد نمی‌تواند در تلاش‌هایش برای رسیدن به رضایت از این سطح فراتر رود، وظیفه مذهبی اوست که سخاوت خداوند را با خوب خوردن، زیبا پوشیدن و متواضعانه لذت بردن از برکات خدا به نمایش بگذارد. با این حال مهم است که بدانیم کمالات منطقه‌ای مرزی است، یعنی هیچ‌کس نباید با مصرف یا کسب چیزی که مشخصاً زندگی او را بهتر نمی‌کند، از آنچه شکلی از قدردانی درنظر گرفته می‌شود، فراتر برود. نیازی به داشتن خودرو دوم نیست؛ آن هم زمانی‌که یک خودرو کافی نیست. نیازی نیست در خانه چندین دستگاه تلویزیون وجود داشته باشد.
شکاف میان بهبود تا اسراف با هر خرید اضافه‌ای، که در دیدگاه اسلامی توجیه ندارد، زیادتر می‌شود. دقیقاً همین نقطه است که تولیدکنندگان باید خودشان را از آن مجزا کنند چون توصیف مصرف بیش از حد وارد منطقه‌ی ممنوعه‌ی افراط می‌شود.
نتیجه‌ی واضح بحث بالا این است که برای تولیدکنندگان کاملاً ایمن است که در دو سطح اول سلسله مراتب محصول اسلامی عمل کنند. آنان در سطح سوم باید با احتیاط عمل کنند و به وضوح بدانند محصول آن‌ها در بازار اسلامی خاصی که در آن عمل می‌کنند، هنگامی که محصولاتی تولید می‌کنند که می‌توان آن‌ها را افراط درنظر گرفت، چگونه طبقه‌بندی می‌شود. قانون کلی این است که تولید کننده‌ها باید در اولویت‌بندی تولیدشان به دقت به راهنمایی‌های زیر توجه کنند.
- اهمیت این محصولات در تقویت ایمان مسلمانان.
- اهمیت آن‌ها در حفظ امنیت اجتماعی.
- اهمیت آن‌ها در حفظ بهداشت جسمی و روحی.
- نقش آن‌ها در حمایت از جامعه مثلاً با ایجاد شغل.